Verslag
De onderstreepte teksten zijn hyperlinks. Als je verbinding hebt met internet kun je erop klikken en kom je bij de betreffende teksten / muziek terecht.
- Wat heb jij met wijsheid? Wat verwacht je van vandaag? Ervaringen uit het verleden, verwachtingen en mooie spreuken werden gedeeld. Iedereen had wel íets te zeggen of te vragen over het thema.
Al pratend ontdekten we dat wijsheid te maken heeft met twee ‘assen’:
Horizontaal (immanent): wat er gebeurt binnen onze horizon in het hier en nu. Hier horen vragen bij als ‘wat gebeurt er?’, ‘wat doet iemand / doe ik?’. Daarbij is er sprake van relatie en verbondenheid.
Verticaal (transcendent): overstijgend. Hier horen vragen bij als ‘waar vandaan?’, ‘waarom?’, ‘waartoe?’ Op deze as gaat het over zingeving en bestemming. Daarbij is er sprake van meer dan het eigen ik, van openheid.
- We vroegen ons af welke woorden voor ons bij die beide assen horen.
State of mind
Wij staan op het kruispunt van die twee, met een dubbele opdracht: ga naar je bestemming, via een weg die in het nu te bewandelen is. Daarbij trekken openheid en verbondenheid samen op. Waar beide assen elkaar ontmoeten is sprake van religie en wijsheid.
Het woord religie stamt uit het Latijn: (her)verbinden, aandachtig lezen, schouwen, mediteren.
Wijsheid heeft dus te maken met een state of mind, bewustzijn, geboorte te dood, oorsprong tot doel. Samenkomen in God als dragende grond en overstijgende dimensie.
Manier van leven: mindful, aandachtig, contemplatief, bewust. Niet: je eigen ik achterna lopend leven, onbewust.
Spiritueel
Vanuit die aandachtige houding kun je spiritueel bewustzijn ervaren.
Spiritus, geest, geestkracht, dynamiek.
Werking van de geest, vruchten van de geest: doen je omhoog reiken, openbloeien, jezelf overtreffen. In tegenstelling tot jezelf en anderen neerhalen, uithollen, uitdoven, kleineren.
- Is het je wel eens gelukt om beide assen met elkaar te verbinden? Wanneer stond je in contact met de wereld om je heen en dat wat je overstijgt, met God?
Smaken
Wijsheid is in het Latijn sapientia. Dat komt van het werkwoord sapere: begrijpen, kennen, smaken en proeven. Homo sapiens, mens die proeft en smaakt. Blijvend in ontwikkeling.
Niet snel en gulzig, niet als rekenmachine optellen en aftrekken, maar traag, bedachtzaam, wikkend en wegend. Wijsheid geeft smaak in en aan het leven. Verwerft en kneedt inzichten geleidelijk, tastend zoeken, levensecht en reëel.
Het zijnde
Zoeken naar de diepste werkelijkheid is waar filosofie en religie mee bezig zijn. In de antieke Griekse filosofie ging het om het zoeken naar ‘het zijnde’: to oon (onzijdig).
De Bijbel gaat daarin een stapje verder: zoeken naar ‘de Zijnde’: ho oon (mannelijk enkelvoud).
Dat lees je bijvoorbeeld in Exodus 3:14 Van onzijdig zijnde naar persoonlijke God in de joods (christelijke) traditie. Abstract wordt persoonlijk en dus ontstaat betrokkenheid, wederkerigheid, relatie. Harmonie komt niet alleen uit jezelf, diepe werkelijkheid is ook betrokken op jou, begaan met je welzijn. Goed gezind, strekt tot zegen. Dat is de diepste betekenis van bijbelse wijsheid.
Maar nooit los van hier en nu, wereld, leven.
Streven naar heelheid en vervulling. God zelf.
Wijsheid: ervaring van leven en God zelf, smaken, proeven, leidt tot hunkering, verlangen. Woorden zijn ontoereikend.
- Aan welke bijbelteksten denk jij als het gaat om wijsheid?
Het volle leven
Bijbelse wijsheid = levenswijsheid.
OT wijsheidsliteratuur gericht op realiseren van een zinvol menselijk leven. Een leven dat kracht put uit wijsheid is gebaseerd op inzicht in de orde van het leven. Bijbels gesproken in nauw verband met schoonheid van de schepping en respecteren van de ‘orde’ daarvan. Betrokken bij de wereld, afgestemd op God. Zinvol leven en samenleven. Gezegend, ‘vol’ leven met God als oorsprong en bestemming. Diep vertrouwen, besef van broosheid en kwetsbaarheid. Geen excuus voor moedeloosheid en berusting, maar juist vanuit wijsheid een oproep om te leven in het hier en nu, ondanks beperkingen, het allerbeste ervan maken.
Wijs leven is een leven dat is afgestemd op God, gericht om het menselijke bestaan op te tillen boven alledaagsheid en middelmatigheid (die al te vaak de boventoon voeren). Denk aan: ‘kwaliteit van leven’ en ‘de hemel op aarde waar maken’. Dan gaat het dus niet om instant bevrediging en snelle kicks.
Wijsheid in de bijbel is geen rijtje vrome aanbevelingen. Wijsheid bestaat uit verhalen uit het concrete gezegende menselijke leven in alle facetten. Het gaat over heelheid van de mens, die onder de zegen van God het volle leven kan realiseren.
Het volle leven bestaat dus uit die twee dimensie, en is tegelijkertijd onderscheiden en verbonden. Horizontaal: het leven met al haar broosheid en onvolmaakt. Verticaal: de mens-overstijgende werkelijkheid.
- Hoe hangen ‘wijsheid’, kwaliteit van leven en zegen samen voor jou?
- Welke aspecten van wijsheid herken je in:
- Welk van deze teksten komt het meest in de buurt van hoe jij in het leven staat?
- Welke vind je moeilijk?
Drie woorden die horen bij wijsheid
Hier moesten we tempo maken, dus we komen er volgende keer nog even op terug:
Gerechtigheid
Gerechtigheid moet je dóen (horizontaal), bijbels: onderscheid goed en kwaad obv levenservaringen, praktische kennis van wetmatigheden, sociaal gedrag, samen leven. Wijsheid maakt een houding van rechtvaardigheid mogelijk. Gerechtigheid is middel en doel. Soms ook voorwaarde voor welvaart en succes.
Verbonden met Gods orde (verticaal). Iedereen mag een kans op ontplooiing krijgen, ieder mens mag ten volle te leven. Trouw aan God en net als God zachtmoedig etc.
Ontzag voor de Heer
Of uit de oudere bijbelvertalingen: de vreze Gods. Dat gaat niet over sidderen van angst voor een meedogenloze God die naar willekeur over mensen beslist en beschikt. Ook niet om ‘straf na zonde’.
Ontzag voor de Heer heeft te maken met (horizontaal) respect, het besef dat God groter is dan ons hart en verstand. Niet voor je karretje te spannen.
De werkelijkheid waarin hij ons tegemoet treedt is groter dan wat wij zien en weten (verticaal). De wijze leert daarnaar te kijken.
Dat is ook het verbond tussen God en mensen. Je vindt het in de Torah. Daar lees je hoe het zich telkens een beetje uitbreidt en aanpast. God gaat met zijn tijd mee. Hij ontmoet mensen in het dagelijks leven, op het kruispunt van assen.
Zegen van de Allerhoogste
Gerechtigheid + ontzag voor de Heer = verbindende basis van religieus besef en spirituele verbondenheid. Als je die twee als basis hebt, kun je leven in heelheid, onder de zegen van de Allerhoogste.
In de bijbel zie je dat in het dagelijks bestaan, tastbaar. De rechtvaardige heeft een lang en gezond leven, aan de zijde van zijn vrouw (perspectief van bijbelschrijvers is doorgaans mannelijk). Hij heeft talrijke kinderen die hun ouders respecteren. Succes in werk, welvaart in dagelijks leven. Welstand is dus het uiterlijk teken van Gods zegen in OT. Streven naar welvaart is dus prima.
Maar die welvaart heeft een basis in een rechtvaardig leven! Dat is leven in verbondenheid met God en dienstbaar aan anderen, deemoedig, bescheiden. Dus nooit ‘mijn welvaart is alleen voor mij’. Je leeft vanuit de vruchten van de Geest zoals Paulus die (eeuwen later) noemde: Galaten 5:22-23, Leven in Gods Geest mondt uit in liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid en goedheid, geloof, zachtmoedigheid en zelfbeheersing – gebaseerd op bijbelse wijsheidsliteratuur.
Rechtvaardig leven gebeurt tastbaar en concreet en materieel, zo ook Gods ‘beloning’. Niet alleen dat.
Zegen is ook ‘sjalom’: innerlijke en uiterlijke harmonie: met zichzelf, naaste, wereld, God die de mens draagt en welgezind is. Deze levenshouding leidt tot heelheid en geluk. Het is een levenshouding van dankbaarheid, mildheid en mededogen. Sjalom wenst Jezus zijn leerlingen toe na de verrijzenis, wensen we elkaar toe bij avondmaal (vrede van Christus).
Maar toch…
Een mens heeft niet alles in eigen hand. Je doet wat je kunt, maar staat soms toch met de rug tegen de muur, moet machteloos toezien. Bijbelse wijsheidsliteratuur is zich daarvan bewust. De wijze mens overkomt tóch kwaad. En anderzijds, soms gaat het iemand goed, zónder dat er goed gedrag te herkennen is.
- Is dat herkenbaar? Die tastbare zegen of juist die rug tegen de muur? Heb je voorbeelden uit je eigen leven?
- We lazen Spreuken 30:7-9 ‘Twee dingen vraag ik u’. Zou je dit zelf ook aan God vragen? Waarom wel of niet?
De ultieme bron van geluk is God zélf, in zoverre hij zijn zegen over mensen uitspreidt. De zegen van God vervult het leven van de rechtvaardige of goede mens, tilt het op tot aan het volle leven. Zegen reikt een perspectief aan, laat een mens(elijk leven) raken aan en delen in het goddelijke zelf. Zegen herken je in dagelijkse dingen en omstandigheden, het is herkenbaar en maakt je blij. Zegen is de geborgenheid waarbinnen het dagelijks bestaan, ondanks alles, gedragen en verrijkt wordt en tot ‘heelheid’ komt.
- We lazen Psalm 1.
- Je kunt luisteren naar een lied uit Taizé dat hierover gaat en nog wat mijmeren over wat je hebt gehoord en gelezen:
The kingdom of God is justice and peace and joy in the holy spirit.
Ds. Marloes Meijer
