Je kunt zomaar opgeroepen worden voor een uitvaart. Halsoverkop wordt alles in gang gezet. Geen voorbereiding voor de aanwezigen, geen voorbereiding voor de familie. Een sober vast ritueel dat voornamelijk bestaat uit het reciterend zingen van psalmen, is de vorm die daarvoor klaarligt. Een liturgie die zich schijnbaar spontaan opbouwt. Maar er is duidelijk iemand die de leiding heeft en aanwijzingen geeft.

Binnen vierentwintig uur na overlijden begraven. Je proeft dat dit voorschriften zijn die voortkomen uit een omgeving van snel bederf. Op de televisie zie je het gebeuren in de landen waar nog al eens een publieke begrafenis plaatsvindt. Begraven, niet cremeren. We wachten op de komst van de Messias. Daarom wordt er begraven op een begraafplaats die niet geruimd wordt. In Nederland mag dat (nog). Om die reden worden Belgische Joden in Nederland begraven.

Toch overvalt het je als je zo kort op het overlijden zelf de agenda moet omgooien voor een uitvaart. Er zal daardoor nog wel eens iemand missen, iemand die er graag was geweest, maar niet zo snel kan komen. Een beetje als bij de vroeg-doop. Zo snel mogelijk dopen na de geboorte. Zodat vaak de moeder miste. En een heel deel van de familie. Het gaat dan niet om de aanwezigen, maar om het sacrament, om de plechtigheid, om de heilsbetekenis.

Het is indrukwekkend. Passend. Maar niet warm. Alsof iedereen nog maar net van de schrik bekomen is, zomaar bij een graf te staan. De mannen (jongens) met zwarte pakken, grote hoeden en soms een baard, zingen zoals in de katholieke kerk het Onze Vader wordt gebeden. Ze spreken de woorden uit, gedragen door de zang, maar raken ze als het ware maar net aan, waardoor zij lijken te zweven. En ons, aanwezigen daardoor een beetje optillen. Gelukkig is er toch een kort persoonlijk woord.

Voor sommigen zal het schokkend zijn dat de begrafenis ook volledig wordt voltrokken. Niet alleen wordt de overledene naar de laatste rustplaats gebracht, de teraardebestelling vindt in ieders aanwezigheid plaats. En daarna wordt het graf gesloten. Iedereen die dat wil mag meescheppen. Meestal symbolisch. Maar niemand vertrekt voordat het graf gedicht is. De grond als een bult over het graf. De handen wassen. En dan is er gewoon koffie.

De kennismaking tijdens de koffie is confronterender dan de hele uitvaart. Mensen vertellen elkaar hoe ze hebben overleefd. Iedereen heeft een verhaal, anders waren ze er niet geweest. Iedereen, daar aanwezig, was er niet meer geweest, als er geen anderen waren geweest die hen hebben geholpen. Een uitvaart meemaken met hen, die leven bij de gratie van overleven. Zoiets als samen de uitgestelde dood vieren. Voor het eerst hoor ik het woord duikouder.

Dit jaar zal advent anders zijn dan andere jaren. Het verlangen naar het licht in de duisternis heeft er voor mij een dimensie bij gekregen. De dimensie van het uitverkoren volk in de verdrukking. Leven met de dood voor ogen. En blijven verlangen naar de doorbraak; het moment waarop alles anders zal worden. Zelfs al moet je daar je leven lang naar uitzien. Dan geef je het door aan je kinderen. Want Hij zal komen. En dan wordt alles zoals beloofd.

 

ds. Roel Knijff